Γεώργιος Γεμιστός-Πλήθων: «Νόμων Συγγραφή», Θεσσαλονίκη: Ζήτρος, 2005. Μετάφραση και σχόλια από Δημήτριο Κ. Χατζημιχαήλ.
Το βιβλίο «Νόμων Συγγραφή: Ένα όραμα για μια ιδανική πολιτεία» απο τις εκδόσεις Ζήτρος περιλαμβάνει το σωζόμενο έργο του εθνικού Έλληνα φιλόσοφου και «σοσιαλιστή» Πλήθωνα Γεμιστού. Το έργο είναι ελλιπής, αφού ένα μεγάλο μέρος του ρίχτηκε στην πυρά από τον Ρωμιό πατριάρχη Γ. Σχολάριο. Στην αριστερή μεριά του βιβλίου βρίσκεται το πρωτότυπο εκτυπωμένο, στην δεξιά η μετάφραση από τον κ. Χατζημιχαήλ.
Η ίδια η μετάφραση του κειμένου διαβάζεται πολύ καλά, μέχρι στιγμής δεν υπάρχει παρόμοια μετάφραση από άλλες εκδόσεις. Εύχομαι αυτό να αλλάξει στο μέλλον. Διότι εδώ δεν διαβάζουμε μόνο τον Πλήθωνα, αλλά και τις προσωπικές απόψεις του μεταφραστή, ο οποίος αποδέχεται το «ελληνοχριστιανικό δόγμα» περί «συμπόρευσης» Ελληνισμού και Ρωμιοσύνης. Ο ίδιος ομολογεί στη σελίδα 11 την «σταθερή προσήλωση μου στην Ορθοδοξία», άλλωστε αυτό φαίνεται στις σημειώσεις του στο τέλος του βιβλίου. Θέλει τον Πλήθων και Σχολάριο να «αγωνίστηκαν για το ίδιο πράγμα», απλώς ο Πλήθων αστόχησε στο «ίδιο σημείο στο οποίο σφάλλουν και σήμερα όσοι αντιμετωπίζουν τον Ελληνισμό ως ένα νεκρό ‹μουσειακό› είδος και επιχειρούν να το επαναφέρουν στη ζωή». Ο κ. Χατζημιχαήλ μας λέει ότι στα «βυζαντινά χρόνια ο Ελληνισμός ταυτίστηκε με την Ορθοδοξία και μπόρεσε να γράψει λαμπρές σελίδες ελληνικής ιστορίας. Έκτοτε δεν μπορεί να νοηθεί ο Ελληνισμός από την Ορθοδοξία» (σ. 12). Δεν μπορεί δηλαδή ο Ελληνισμός να υπάρξει έξω από τα στενά όρια της Ρωμιοσύνης που αναιρεί τον Ελληνισμό. Ο κ. Χατζημιχαήλ δεν εννοεί βέβαια τον ιστορικά υπαρκτό ελληνισμό, αλλά τον γνωστό ιδεολογικοποιημένο του Νεοελληνικού κράτους. Εξίσου ιδεολογική μου φάνηκε η χρήση των πηγών.
Οι υποσημειώσεις του πάνω στο μεταφρασμένο κείμενο παραπέμπουν σε δικά του σχόλια (που φανερώνουν κατ’ εμέ μία διάθεση αναίρεσης του Πλήθωνα) ή παραθέματα με «αναιρετικό» χαρακτήρα. Πολλά από αυτά τα παραθέματα προέρχονται από το «Κατά Πλήθωνος» του Ματθαίου Καμαριώτη, ο οποίος υπήρξε μαθητής και υποστηρικτής του Σχολαρίου. Βρίσκουμε πάνω από 10 παραθέματα του Καμαριώτη κατά του Πλήθωνα. Η αναιρετική διάθεση του μεταφραστή είναι δεδομένη. Θεωρώ πως κ. Χατζημιχαήλ έπρεπε να είχε τοποθετήσει την αντίκρουστη των πληθωνικών θέσεων σε ένα ιδιαίτερο, δεύτερο κείμενο ή βιβλίο, διότι δεν εξηγούν το πρωτότυπο κείμενο του Πήθωνος, αλλά το αντικρούουν. Επιπλέον εξηγεί και ερμηνεύει τον Πλήθωνα από μία ρωμαίικη σκοπιά, έτσι μειώνεται η αξία του βιβλίου για έναν εθνικό Έλληνα. Στην σημείωση 162 κάνει κιόλας λόγο για έναν «απόλυτο μονοθεϊσμό του Πλήθωνος» και στην σημ. 145 γράφει μάλιστα: «φαίνεται ότι οι θεοί του Πλήθωνος δεν έχουν καμιά σχέση με τους θεούς του ελληνικού δωδεκάθεου.» Κατα τ’ άλλα βασίζεται σε σοβαρές, ακαδημαϊκές πηγές (Woodhouse, Nestle κ.α.) και σε αρχαία κείμενα (Πλωτίνος, Αριστοτέλης). Επίσης παραθέτει μια πλούσια και πολύ χρήσιμη βιβλιογραφία.
Το βιβλίο θα το είχα παραγγείλει ούτος ή άλλως, παρά την ποιότητα των σημειώσεων, εξαιτίας του γεγονός ότι δεν υπάρχει μέχρι στιγμής άλλη παρόμοια ελληνική μετάφραση από άλλες εκδόσεις. Η έλλειψη μίας εναλλακτικής ήταν ο μόνος λόγος για ’μένα να μην στείλω το βιβλίο πίσω στο βιβλιοπωλείο. Αλλά στο μέλλον δεν θα παραγγείλω άλλα βιβλία από τις εκδόσεις Ζήτρος. Αυτό είναι το μόνο σίγουρο.
Η ίδια η μετάφραση του κειμένου διαβάζεται πολύ καλά, μέχρι στιγμής δεν υπάρχει παρόμοια μετάφραση από άλλες εκδόσεις. Εύχομαι αυτό να αλλάξει στο μέλλον. Διότι εδώ δεν διαβάζουμε μόνο τον Πλήθωνα, αλλά και τις προσωπικές απόψεις του μεταφραστή, ο οποίος αποδέχεται το «ελληνοχριστιανικό δόγμα» περί «συμπόρευσης» Ελληνισμού και Ρωμιοσύνης. Ο ίδιος ομολογεί στη σελίδα 11 την «σταθερή προσήλωση μου στην Ορθοδοξία», άλλωστε αυτό φαίνεται στις σημειώσεις του στο τέλος του βιβλίου. Θέλει τον Πλήθων και Σχολάριο να «αγωνίστηκαν για το ίδιο πράγμα», απλώς ο Πλήθων αστόχησε στο «ίδιο σημείο στο οποίο σφάλλουν και σήμερα όσοι αντιμετωπίζουν τον Ελληνισμό ως ένα νεκρό ‹μουσειακό› είδος και επιχειρούν να το επαναφέρουν στη ζωή». Ο κ. Χατζημιχαήλ μας λέει ότι στα «βυζαντινά χρόνια ο Ελληνισμός ταυτίστηκε με την Ορθοδοξία και μπόρεσε να γράψει λαμπρές σελίδες ελληνικής ιστορίας. Έκτοτε δεν μπορεί να νοηθεί ο Ελληνισμός από την Ορθοδοξία» (σ. 12). Δεν μπορεί δηλαδή ο Ελληνισμός να υπάρξει έξω από τα στενά όρια της Ρωμιοσύνης που αναιρεί τον Ελληνισμό. Ο κ. Χατζημιχαήλ δεν εννοεί βέβαια τον ιστορικά υπαρκτό ελληνισμό, αλλά τον γνωστό ιδεολογικοποιημένο του Νεοελληνικού κράτους. Εξίσου ιδεολογική μου φάνηκε η χρήση των πηγών.
Οι υποσημειώσεις του πάνω στο μεταφρασμένο κείμενο παραπέμπουν σε δικά του σχόλια (που φανερώνουν κατ’ εμέ μία διάθεση αναίρεσης του Πλήθωνα) ή παραθέματα με «αναιρετικό» χαρακτήρα. Πολλά από αυτά τα παραθέματα προέρχονται από το «Κατά Πλήθωνος» του Ματθαίου Καμαριώτη, ο οποίος υπήρξε μαθητής και υποστηρικτής του Σχολαρίου. Βρίσκουμε πάνω από 10 παραθέματα του Καμαριώτη κατά του Πλήθωνα. Η αναιρετική διάθεση του μεταφραστή είναι δεδομένη. Θεωρώ πως κ. Χατζημιχαήλ έπρεπε να είχε τοποθετήσει την αντίκρουστη των πληθωνικών θέσεων σε ένα ιδιαίτερο, δεύτερο κείμενο ή βιβλίο, διότι δεν εξηγούν το πρωτότυπο κείμενο του Πήθωνος, αλλά το αντικρούουν. Επιπλέον εξηγεί και ερμηνεύει τον Πλήθωνα από μία ρωμαίικη σκοπιά, έτσι μειώνεται η αξία του βιβλίου για έναν εθνικό Έλληνα. Στην σημείωση 162 κάνει κιόλας λόγο για έναν «απόλυτο μονοθεϊσμό του Πλήθωνος» και στην σημ. 145 γράφει μάλιστα: «φαίνεται ότι οι θεοί του Πλήθωνος δεν έχουν καμιά σχέση με τους θεούς του ελληνικού δωδεκάθεου.» Κατα τ’ άλλα βασίζεται σε σοβαρές, ακαδημαϊκές πηγές (Woodhouse, Nestle κ.α.) και σε αρχαία κείμενα (Πλωτίνος, Αριστοτέλης). Επίσης παραθέτει μια πλούσια και πολύ χρήσιμη βιβλιογραφία.
Το βιβλίο θα το είχα παραγγείλει ούτος ή άλλως, παρά την ποιότητα των σημειώσεων, εξαιτίας του γεγονός ότι δεν υπάρχει μέχρι στιγμής άλλη παρόμοια ελληνική μετάφραση από άλλες εκδόσεις. Η έλλειψη μίας εναλλακτικής ήταν ο μόνος λόγος για ’μένα να μην στείλω το βιβλίο πίσω στο βιβλιοπωλείο. Αλλά στο μέλλον δεν θα παραγγείλω άλλα βιβλία από τις εκδόσεις Ζήτρος. Αυτό είναι το μόνο σίγουρο.
